Prof. Dr. Mustafa Koç
Çocuğu Büyütmek Değil Çocukla Birlikte Büyüme Sürecine Rehberlik
İnsana yardım bir fırsat
işidir, her zaman ele geçmez. İnsanın işleyebileceği en büyük insanlık sucu,
ihtiyacı olan insana yardım edebileceği halde yardım etmemesidir. İnsan
yapılabilecek en işlevsel yardım ise onun kendisini sevmesine yardım etmektir.
Çocuklar gelişim sürecinde birçok kritik evreden geçerek benlik ve kişilik
örüntülerini oluştururlar. Gelişimsel süreçte çocuklar ne bilgisine, nasıl
bilgisine ve ne bildiğini bilme bilgisine ulaşmak ve bu bilgileri
içselleştirerek davranış örüntüleri oluştururlar ki bu kararlı davranış
örüntülerine kişilik denir. Bu yapının gelişmesi için, çocuğun yenilik arayışı
içinde olan beynini, keşfetmek isteyen zihnini ve bu bağlamda ortaya çıkan
merak duygusunu besleyecek olan sorularının dengeli, düzenli ve tutarlı olarak
cevaplanması gerekir. Bu bağlamda
çocukların hem kritik dönemlerde, hem travmatik deneyimlerde ve hem de
sordukları sorulara nasıl cevap verileceğine ilişkin bir “Çocuk Bilgilendirme
Rehberine” ihtiyaç vardır. Bu bağlamda yol gösterici olabilecek kriterler
aşağıda verilmiştir.
·
Neden böyle bir bilgilendirmeye ihtiyaç
duyulduğunun belirlenmesi.
•
Bilgilendirme yapılacak olan çocuğun
zihinsel gelişim düzeyinin belirlenmesi.
•
Bilgilendirme yapılacak konuya ilişkin
daha önce her hangi bir bilgilendirme yapılıp yapılmadığının belirlenmesi.
•
Bilgilendirme yapılacak konuya ilişkin
neler bilindiğinin (bilişsel yapıların) belirlenmesi.
•
Bilgilendirmeyi kimin yapacağının
belirlenmesi.
•
Bilgilendirmenin nerede yapılacağının
belirlenmesi.
•
Bilgilendirmenin nasıl yapılacağının
belirlenmesi.
•
Bilgilendirme sürecinde çocuğun
sorabileceği soruların ve bu sorulara verilebilecek cevapların belirlenmesi.
•
Bilgilendirme bağlamında çocuğun
yapabileceği çıkarımların belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması.
•
Örnek için: okula yeni başlayan bir çocuğa
okula uyumu konusunda bilgi veren bir anne, «herkesle iyi geçin, kimseyle
tartışma, uyumlu ol, sorun çıkaran biri olma çünkü kimse seni sevmez» şeklinde
bilgilendirme yaparsa………….
•
Bilgilendirme sürecinde çocuğun daha önce
var olan bilişsel yapılarla ilişkilendirme yapıp yapmadığının belirlenmesi.
•
Özümleme düzeyi: Genelleme
•
Çocuğun bilgilendirme sürecinde daha önce
var olan bilişsel yapılarda değişme yapıp yapmadığı ya da yeni bilişsel yapılar
oluşturup oluşturmadığının belirlenmesi.
•
Uyumsama: Ayıretme
•
Bilgilendirme sürecine eşlik eden
düşüncelerin belirlenmesi.
•
Bilgilendirme sürecine eşlik eden duyguların
belirlenmesi.
•
Bilgilenilen konuda hangi davranışların
nasıl yapılacağının zihinde canlandırılması.
•
Bilgilenilen konuda hangi davranışların
nasıl yapılacağının prova edilmesi.
•
Davranışa eşlik eden düşünce ve duyguların
belirlenmesi.
•
Ödüllendirme……
Bu listeye eklemeler
yapılabilir, belirlenen sıralama değişebilir. Temel amaç; çocuğa ihtiyaç
duyduğu bilgiyi verme sürecinde gelişim dönemine uygun gerekli bilişsel,
duygusal ve davranışsal önlemler alınmadığında, bilgilendirme sürecinin kendisi
travmatik bir duruma yol açabileceğine ilişkin farkındalığın ve bu farkındalık
bağlamında gerekli hassasiyetin oluşmasıdır. Yaşanan olay değil, bilgilendirmeyi
yapan, bilgilendirme yapılan yer, bilgilendirme zamanı ve bilgilendirme şekli
gibi hususlarda birinin kendisi benlik bütünlüğünü bozucu ve kişisel gelişimi
engelleyici olabilir.
Çocuklar, zaman buldukça ilgilenilerek büyütülmek yerine, zaman ayırarak büyütülmeleri gereken birçok kritik evreden geçerek kendi olmayı öğrenebilirler. Bu da çocuğu büyütmek değil çocukla birlikte büyümekle olur. Nasihat Endüstrisine” dönüşen çağımızda çocuk yetiştirmenin en işlevsel yolu, çocuğa sürekli ne yapacağını söylemek ya da hatırlatmak olmuştur. Seçim yapmak, yapılan seçim bağlamında eylemde bulunmak ve çıkan sonucu kendi ile ilişkilendirme olarak tanımlanacak sorumluluktan kaçma ve kaçınmanın en iyi yolu herkese ne yapacağını söylemek olmuştur. Bu birlikte büyümeniz gereken çocuğunuz olsa dahi……..