Tüm anne ve babalar, tüm eğitimciler çocuklarının ‘’sorumluluk sahibi’’ bir insan olmasını ister. Kuşkusuz çocuklar sorumluluk duygusuyla doğmadıkları için çocuklarına sorumluluk kazandırmanın yollarını ararlar. Bu yazımda ‘’çocuklara sorumluluk duygusunu kazandırmak’’ için nasıl bir yol izlemek gerektiğinden bahsedeceğim.

Sorumluluk Sahibi Çocuk Kimdir?

    Sorumluluk sahibi çocuk denilince akıllara derslerinde çalışkan olan, annesine ve babasına şikayet getirtmeyen çocuk gelmektedir. Ancak  sorumluluklarının  bilincinde olan çocuğun nitelikleri bunlarla sınırlı değildir.

Sorumluluk sahibi çocuk;

• Kendi işlerini kendi görür ve gereksiz yere başkalarına yük olmak istemez(odasını annesine toplatmaz),
• Duygularından, düşüncelerinden ve yaptığı eylemlerden sadece kendisini sorumlu tutar(yazılıdan düşük aldığında ailesine‘’sınav çok zordu, herkes  düşük aldı sadece ben değil’’demez),
• Bahanelerin arkasına sığınmaz(öğretmeni ödevini sorduğunda’’Hocam,akşam babaannemlere gittik yapamadım’’ demez),
• Başkalarına ve onların haklarına saygı duyar.(Sınıfta sevmediği arkadaşlarına lakap takmaz,
• Görev almaktan kaçınmaz ve aldığı görevleri yerine getirir,
• Duygularını ve düşüncelerini özgürce ifade eder.

Çocuğa Sorumluluk Nasıl Kazandırılır?

     Kişisel farklılıklar olsa da sorumluluk kazandırmaya yönelik olan süreçte ‘’önemli’’ ve ‘’değişmez’’ adımlar vardır.Bunlar;

Çocuğu Bilgilendirme ve  Sınırları Belirleme: Anne baba veya öğretmeni  olarak; çocukların söz edilen becerileri kazanmaları için atacağınız ilk adım çocukları yapmaları gerekenler hakkında bilgilendirmek ve yapmaması gereken konularda sınırları çizmek gerekir. Bunu bir örnekle açıklayalım. 12 yaşındaki oğlunuz, okuldan her döndüğünde çantasını, hırkasını kapının önüne yerlere atıp, televizyonun karşısına  yada bilgisayar başına koşuyor ve  Bu dağınıklıktan çok sıkılıyorsunuz. Genellikle ona defalarca hatırlattığınız halde “birazdan yaparım” diyerek sizi oyalıyor ve en sonunda da akşama kadar orada kalıyorlar. Böyle yanlış bir davranışı düzeltmek için atacağınız ilk adım net ve anlaşılır bir şekilde çocuğunuzdan ne beklediğinizi ona iletmektir. Başka bir deyişle “Her gün okuldan döndükten sonra, paltonu dolabına asmanı, ayakkabılarını rafa kaldırmanı ve çantanı da odana götürmeni istiyorum. Bunları yaptıktan sonra biraz dinlendikten sonra ders çalışmanı istiyorum”. Şeklinde açıklama yapmak gerekir.

Takip: Bilgilendirmeden sonra, çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için ona bir süre tanınması gerekir. Bu süre içerisinde yapılan takip sonucunda sorumlu davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına, ne sürede ortaya çıktığına, hangi zamanlarda davranışın yapıldığına ya da yapılmadığına dikkat edilmelidir. Takip disiplini, disiplin de başarıyı getirir. Bu gözlemle veya takip çizelgeleriyle yapılabilir. Örneğin çocuğun bir hafta boyunca yapması gereken görevler (okuldan geldikten sonra kıyafetleri dolaba kaldırmak, saatinde yemeğini yemek, dersini çalışmak) günlere bölünerek çizelge oluşturulur ve takibi yapılır.

Geri bildirim: Belli bir zaman geçtikten sonra sorumluluk kazanması gereke davranışın gidişatı hakkında çocuğu bilgilendirmek gerekir. Sorumluluk kazanma sürecinde çocukla yazılı veya sözlü olarak anlaşma (Örn:Çocuk bir hafta içerisinde kendisinden beklenen davranışı her yaptığında ‘’10 puan alacaktır.)yapılması çok işe yarayacaktır. 150 puana ulaşırsa sürpriz hediye alacak, 100 puanın altında kaldığında ise iki gün boyunca bilgisayara giriş yapamayacaktır.)yapılması çok işe yarayacaktır. Bu teknik sayesinde çocuk yaptıklarının karşılığını ‘’iyi’’ veya ‘’kötü’’ olarak almış olur.

Hatırlatma: İstenen davranış eğer gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine gidilmelidir. Yeniden bilgilendirme ile başlayan bu süreç, davranış oturana kadar devam etmelidir.

    Yukarıda anlatılan bu öğeler, sadece sorumluluk kazandırma sürecine ait değildir. Temel alışkanlıkların oturmasında, kuralların belirlenmesinde, kısaca yaşantımızı düzenleyecek her türlü önlemde bulunması gereken öğelerdir ve ancak kararlı ve sabırlı bir tutumla yaklaşıldığında davranışın oturması sağlanabilir.

Anne&Baba ve Eğitimcilere Öneriler;

Model Olun:Fransız şarkıcı Albert Schweitzer der ki ‘’ İyi bir örnek, insanları yola getirmek için en iyi metod değildir, tek çaredir.’’ Çocuklar anne ve babasının ayak izlerini takip eder. Anne ve babalar çocuklarına bir davranışı(kitap okuma alışkanlığı) kazandırmak istiyorsa ilk önce kendileri o davranışı yerine getirmelidir.(televizyonun kapatma düğmesine basıp eline kitap alması gerekir)

Çocuğa seçme hakkı tanıyın:Çok küçük yaştan başlayarak bir çocuğa seçme hakkı(parka mı gitmek istersin yoksa televizyon mu seyretmek istersin.Televizyon seyredersen parka gidemeyeceksin.Seçim senin.)nın tanınması çocuğun sorumluluk kazanmasında önemli rol oynamaktadır.. Seçim yapabilme; karar verebilme ve seçimlerin sonuçlarına katlanabilme becerisini geliştirir. Kendilerini daha iyi tanımalarını sağlar. Hayat boyu önlerine çıkacak zor kararlarda mücadele edebilmelerine yardımcı olur.

Size yardımcı olmalarnı sağlayın: Ev işlerine yardım eden kişilerin de çocukların sorumluluk bilinci kazanmasında etkisi vardır. Eğer her gün biri yatağını topluyorsa uzun yıllar yatağını toplamayı öğrenmeye gerek duymayacaktır. Bu konuda hem yardımcınız hem de çocuğunuzla konuşarak sorumluluk alanlarını netleştirin.

‘’Sorumsuz Bir Çocuk’’ Yetiştirmek İstiyorsanız Bunları Mutlaka Deneyin!

• Onun hatalarının bedelini siz ödeyin.
• Onun davranışları için mazeretler üretin.
• Bizzat siz sorumluluk, kararlılık ve söylediklerini yerine getirme konusunda eksiklikler göstererek “iyi” bir model olun.
• Hatalı olduğunda hatasını reddedin.
• Daha fazla çatışma oluşturmamak için kabul edilemez davranışlarını affedin, hoşgörün.
• Yorgun olduğunuz veya uğraşmaya değmez bulduğunuz zamanlarda ona kendi davranışının sonuçlarına katlanma konusunda farklı davranın.
• Nasıl olsa sizin yapmanız daha kolay, onun evdeki işlerini siz yapın.
• “Bu sefer çok ciddiyim” sözünü sıklıkla kullanın.