Prof. Dr. Mustafa Koç
Öngörmek Kontrol Etmenin Ön Koşuludur
İnsan ancak öngörebildiği bir ortamda var olabilir. Öngörmek kontrol edebilmenin olmazsa olmaz şartıdır. Bu bağlamda doğru söylem insan ancak kontrol edebildiği bir ortamda var olabilir ve yaşayabilir. İnsan içinde bulunduğu durumu ve şartları kontrol edebildiği kadar mutludur ve huzurludur. Kontrol edebilmek için sahip olmamız gereken en temel unsur bilgidir. Bilmek bize doğru gözlem yapmayı, gözlem bize fark etmeyi ve farkındalık da bize önlem almayı sağlar. Günümüzde insanlar özellikle çocuklar bir olumsuz uyarıcı, fiziksel, duygusal ve psikolojik faktör ile karşı karşıyadır. Bu faktörlere ilişkin yaşanan ya da yaşanabilecek durumlar son safhasına geldiğinde fark ediliyor ve o zaman herkes bir önlem almanın peşine düşüyor. Bu aşamada alınacak önleyici hizmetlerin hiçbir önemi yoktur çünkü problem ortaya çıkmış bu problem bireyin uyum ve işlevselliğini bozmuştur. Artık ihtiyaç duyulan yardım iyileştirici olmalıdır ve bu ancak uzmanlar tarafından verilebilir. Bu yardımın yani iyileştirici yardımların amaca ulaşması hem uzun zamanı hem de ciddi anlamda maddi kaynağı da gerektirmektedir. Örneğin intihar girişiminde bulunan insanların %78’i intihar girişiminde bulunmadan önce yardım istemiş fakat kimse bu sessiz çığlığı duymamıştır.
Madde bağımlılığı da aynen böyledir. Bir çocuk, genç ya da yetişkin madde bağımlısı olmak için akşamdan saba bağımlı olmuyor. Bu düzeye ya da aşamaya gelinceye kadar bir belirti ile bu sürece başladığını ortay koymaktadır. Fakat onu gözleyen insanlar bu farklılaşmanın ne anlama geldiğini bilmediği için gözleyemiyor, gözleyemediği için fark edemiyor fark edemediği için önlem alamıyor yani kontrol edemiyor. Aşağıda madde bağımlısı olmadan önce ortaya çıkan davranışlar verilmiştir. Bunlara ilişkin uzmanlık düzeyinde bilgi sahibi olmak önlem almak için ön koşuldur. Böyle bir durumda alınacak önlemler hem daha kısa sürede ve hem de daha işlevsel sonuçlar verebilir.
FİZİKSEL |
DAVRANIŞSAL DIŞA VURUMLAR |
VAR |
YOK |
―Gözlerde kızarıklık ve göz bebeklerinde büyüme |
|
|
|
―Ani kilo kaybı |
|
|
|
―Kusma veya iştahsızlık |
|
|
|
―Uyku bozuklukları (aşırı uyuma, uyuyamama vb.) |
|
|
|
―Sık sık burun kanaması |
|
|
|
―Epilepsiye bağlı olmayan kasılma nöbetleri |
|
|
|
―Fiziksel görünümde değişiklik |
|
|
|
―Kişisel bakımı ihmal etme |
|
|
|
―Hareketlerde dikkat çeken koordinasyon |
|
|
|
―Alışılmadık bir ağız kokusu |
|
|
|
―Vücutta veya ellerde istemsiz titreme |
|
|
|
―Tutarsız veya geveleyerek konuşma |
|
|
|
―Bitkinlik, dalgınlık |
|
|
|
―Sinirlilik ve saldırganlık hâli |
|
|
|
DAVRANIŞSAL |
―Okula ve derslere karşı ilgide azalma |
|
|
―Ders başarısında düşme |
|
|
|
―Dikkat vermede yahut odaklanmada azalma |
|
|
|
―Performans kaybı |
|
|
|
―Okul dışındaki aktivitelere (hobiler, spor vb.) karşı |
|
|
|
―Arkadaşlardan veya öğretmenlerden gelen şikâyetler |
|
|
|
―Harçlığının yetmediğinden şikâyetlenme |
|
|
|
―Para kaybettiğini söyleme |
|
|
|
―Evden değerli bir eşyanın eksilmesi |
|
|
|
―Arkadaşlarından yahut çevresinden borç para alma |
|
|
|
―Hırsızlık |
|
|
|
―Kendini dış dünyadan izole etme, içine kapanma |
|
|
|
―Şüpheli davranışlar sergileme |
|
|
|
―Alkol ve uyuşturucuyla ilgili müziklere, gruplara, |
|
|
|
―Daha fazla özgürlük talep etmeye başlama |
|
|
|
―Kapıları çarpma |
|
|
|
―Göz kontağı kurmamaya çalışarak konuşma |
|
|
|
―Agresif davranışlar |
|
|
|
―Arkadaş grubunda veya her zaman gidilen |
|
|
|
―Gözlerdeki kızarıklığı saklamak için göz damlası, |
|
|
|
―Suç işleme davranışı |
|
|
|
PSİKOLOJİK |
―Duygu durumunda ani değişimler, asabiyet, ani |
|
|
―Beklenmedik bir şekilde zaman zaman ortaya çıkan |
|
|
|
―Genel bir motivasyon eksikliği, odaklanma güçlüğü, |
|
|
|
―Herhangi bir sebebi olmaksızın korku duyma, içine |
|
|