Prof. Dr. Mustafa Koç
Bebeklik çocukluk yada ergenlik döneminin diğer bozukluklari
1) AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU
TANI ÖLÇÜTLERİ
A.aşağıdakilerden üçünün yada daha fazlasının olması ile belirli, kişinin evden ya da bağlandığı insanlardan ayrılmasıyla ilgili gelişimsel olarak uygunsuz ve aşırı anksiyetesinin olması:
1)evden ya da bağlandığı kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde aşırı sıkıntı duyma
2)bağlandığı başlıca kişileri yitireceğine ya da onların başına bir iş geleceğine ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma
3)kötü bir olayın bağlandığı başlıca kişiden ayrılmasına yol açacağına ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ( örn: kaybolacağı yada kaçırılacağı)
4)ayrılma korkusundan ötürü sürekli olarak okula ya da başka bir yere gitmek istememe ya da gitmeyi reddetme
5)tek başına kalma evde bağlandığı başlıca kişiler olmaksızın kalma ya da kendisi için önemli erişkinler olmadan diğer ortamlarda bulunma konusunda isteksizlik gösterme ya da bu konuda sürekli ve aşırı bir korku duyma
6)bağlandığı başlıca kişinin yakınında olmadan ya da evin dışında uyuma konusunda sürekli bir isteksizlik gösterme ya da uyumayı reddetme
7)ayrılma konusunda sürekli kabus görme
8)bağlandığı başlıca kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde fiziksel semptom yakınmaları getirme ( baş ağrıları, karın ağrıları, bulantı ya da kusma gibi..)
B.bu bozukluğun süresi en az 4 haftadır.
C.Başlangıcı 18 yaşından önce olur.
D.Bu bozukluk klinik açıdan önemli bir sıkıntıya ya da toplumsal okulda ya da mesleki diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
E.Bu bozukluk sadece bir Yaygın Gelişimsel Bozukluğu, Şizofreni ya dadiğer birPsikotik Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve Agorafobi ile giden Panik Bozukluğuyla daha iyi açıklanamaz.
Erken Başlangıçlı: başlangıcı 6 yaşından önce olursa.
AYRILMA ANKSİYETESİ BELİRLEME ÖLÇEĞİ:
Aşağıdaki maddeleri dikkatlice okuyunuz ve size uygun olanlar için “VAR” kısmını, uygun olmayanlar için ise “YOK” kısmını işaretleyiniz.
VAR YOK
1.evden ya da bağlandığı kişilerden ayrıldığında ya da böyle
bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde aşırı sıkıntı duyma () ()
2.bağlandığı başlıca kişileri yitireceğine ya da onların başına
bir iş geleceğine ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ()()
3. kötü bir olayın bağlandığı başlıca kişiden ayrılmasına yol açacağına
ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ( örn: kaybolacağı yada kaçırılacağı) () ()
4. ayrılma korkusundan ötürü sürekli olarak okula ya da başka
bir yere gitmek istememe ya da gitmeyi reddetme () ()
5. tek başına kalma evde bağlandığı başlıca kişiler olmaksızın kalma
ya da kendisi için önemli erişkinler olmadan diğer ortamlarda bulunma () ()
konusunda isteksizlik gösterme ya da bu konuda sürekli ve aşırı bir korku duyma
6. bağlandığı başlıca kişinin yakınında olmadan ya da evin dışında uyuma
konusunda sürekli bir isteksizlik gösterme ya da uyumayı reddetme () ()
7. ayrılma konusunda sürekli kabus görme () ()
8. bağlandığı başlıca kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık
beklendiğinde yineleyici bir biçimde fiziksel semptom yakınmaları
getirme ( baş ağrıları, karın ağrıları, bulantı ya da kusma gibi..) () ()
9. Bu durumun başlangıcının18 yaşından önce olması() ()
10. bozukluğun süresinin en az 4 hafta olması () ()
11. Bu bozukluk klinik açıdan önemli bir sıkıntıya ya da toplumsal okulda
ya da mesleki diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açması () ()
DEĞERLENDİRME:
•Ölçeğin 1 ile 8 maddeleri arasındanüçüne yada daha fazlasına “VAR” denmişse,
•Ölçeğin 9 ile 11 arasındaki maddelerine “VAR” denmişse, mutlaka bir uzmana baş vurun.
AYRILMA ANKSİYETESİNİBELİRLEMEK İÇİN SORULMASI GEREKEN AŞAMALI SORULAR: (Ölçek uygulandıktan sonra ölçekteki maddeler dışında sorulabilecek sorular)
SORU 1: çocuğunuzunayrılmayla ilgili sıkıntıları olduğunu ilk ne zaman fark ettiniz?
SORU 2: aile ilişkilerinizi çok yakın ilişkileri ve bağlılıkları olan bir aile biçiminde tanımlamaktamısınız?
SORU 3: çocuğunuz evden yada bağlandıkları kişilerden ayrıldıklarında yineleyici bir biçimde toplumsal çekilme gösteriyor mu?
SORU 4: (yaşına bağlı olarak)hayvan, canavar ya da karanlık, hırsızlık, dolandırıcılık fidyecilik v.b.korkuları oluyor mu?
SORU 5: ölüm ve ölme gibi belirgin takıntıları var mı?
SORU 6: okul reddi, okul başarısızlığı oluyor mu ?
SORU 7: kendisini kimsenin sevmediğinden ve kimsenin onunla ilgilenmediğinden yakınıyor mu?
SORU 8: zaman zaman ölmüş olma dileklerini dile getiriyor mu?
SORU 9: ayrılık anında aşırı bir düş kırıklığı olduğunda öfke gösteriyor mu?
SORU 10: ayrılığı gerçekleştiren ya da zorlayan kişiye vuruyor mu?
SORU 11: akşamları yalnız olduklarında olağan olmayan algısal yaşantılardan ( birilerinin odasına girdiğini görmek, kendilerine yaklaşan canavarlar ya da gözler olması ) söz ediyor mu?
SORU 12: sürekli isteyen bir çocuk mu?
SORU 13: sürekli saldırıyor mu?
SORU 14: sürekli ilgi gereksinimi istiyor mu?
SORU 15: çocuğunuzun bu durumuyla başa çıkmak için yaklaşımlarınız neler?
SORU 16: çocuğun aşırı istekleri anne baba huzursuzluğuna yol açıyor mu?
SORU 17: çoğunuzun bu durumu nedeniyle aile içi sürtüşmeler yaşaniyor mu?
SORU 18: çocuğunuz bazen de bilinçli uyumlu ve insanları mutlu etmeye istekli görünüyor mu?
SORU 19: fizik muayenelerinde somatik yakınmaları oluyormu?
SORU 20: sıklıkla depresif bir duygu durum sergiliyormu?
SORU 21: birinci dereceden kan bağı olan akrabalarda bu durum görülmekte mi?
SORU 22: annede panik bozukluğu var mı?
AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞUNDA YAPILMASI GEREKENLER-ÖNERİLER:
1) Tedavi çocuğun durumunun formulasyonuna dayanır.
2) Birlikte aile terapisi önemlidir. Aile bilgilendirilmesi önemlidir.
3) Gittleman -Klein 6 haftalık çift kör çalışmada 7-16 yaş separasyon anksiyete bozukluğu olan erkek ve kız çocuklarında imipraminle iyileşme bildirdiler.
4) Spesifik tedavi planı okula erken dönmeyi ve tedaviye öğretmenin tam katılımını içerir. Hastaların 2/3' ü veya daha fazlası iyileşir.
5) Okul reddinin davranış tedavisinde, klinisyen çocuğun okula geri dönüşünü tedrici (gradual) veya hızlı ( rapid) olarak planlayabilir.
6) Belli vakalarda okula tedrici dönüş gerekli olmasına rağmen, okula hemen dönüşünün sağlanması sekonder komplikasyonları azaltır. (King, 1989)
7) Çocuk okulda başarısız kalmaktan ve öz saygısını kaybetmekten korku duyabilir veya okuldan korku gerçek bir nedene bağlı olabilir. Ancak bu tip korkular, ayrılma anksiyetesi adı verilen durumlardan daha çok yüzeyseldir, geçicidir.
8) Korktuğu nesnelerin ortadan kalkması ile çocuk böyle bir korkudan kurtulabilir. Oysaki patolojik anne-çocuk ilişkilerinin söz konusu olduğu okul fobisi denilen durumda çözüm, ancak ilişkilerin düzeltilmesine bağlıdır.
9) Dikkatli bir gözlemle anne çocuk arasındaki bağımlılık farkedilebilir, çocuğun korkularının ayrılma anksiyetesi türünde olup olmadığı anlaşılır. Bu durumda genellikle annenin de psikolojik terapisi gerekir.
10) Çocuğu, tedavi yaklaşımında okula gitmediği için suçlamaktan kaçınılmalıdır. Bu durumun pek çok çocukta görülebildiği, tedavi edilebileceği anlatılmalıdır.
TANI ÖLÇÜTLERİ
A.aşağıdakilerden üçünün yada daha fazlasının olması ile belirli, kişinin evden ya da bağlandığı insanlardan ayrılmasıyla ilgili gelişimsel olarak uygunsuz ve aşırı anksiyetesinin olması:
1)evden ya da bağlandığı kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde aşırı sıkıntı duyma
2)bağlandığı başlıca kişileri yitireceğine ya da onların başına bir iş geleceğine ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma
3)kötü bir olayın bağlandığı başlıca kişiden ayrılmasına yol açacağına ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ( örn: kaybolacağı yada kaçırılacağı)
4)ayrılma korkusundan ötürü sürekli olarak okula ya da başka bir yere gitmek istememe ya da gitmeyi reddetme
5)tek başına kalma evde bağlandığı başlıca kişiler olmaksızın kalma ya da kendisi için önemli erişkinler olmadan diğer ortamlarda bulunma konusunda isteksizlik gösterme ya da bu konuda sürekli ve aşırı bir korku duyma
6)bağlandığı başlıca kişinin yakınında olmadan ya da evin dışında uyuma konusunda sürekli bir isteksizlik gösterme ya da uyumayı reddetme
7)ayrılma konusunda sürekli kabus görme
8)bağlandığı başlıca kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde fiziksel semptom yakınmaları getirme ( baş ağrıları, karın ağrıları, bulantı ya da kusma gibi..)
B.bu bozukluğun süresi en az 4 haftadır.
C.Başlangıcı 18 yaşından önce olur.
D.Bu bozukluk klinik açıdan önemli bir sıkıntıya ya da toplumsal okulda ya da mesleki diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
E.Bu bozukluk sadece bir Yaygın Gelişimsel Bozukluğu, Şizofreni ya dadiğer birPsikotik Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve Agorafobi ile giden Panik Bozukluğuyla daha iyi açıklanamaz.
Erken Başlangıçlı: başlangıcı 6 yaşından önce olursa.
AYRILMA ANKSİYETESİ BELİRLEME ÖLÇEĞİ:
Aşağıdaki maddeleri dikkatlice okuyunuz ve size uygun olanlar için “VAR” kısmını, uygun olmayanlar için ise “YOK” kısmını işaretleyiniz.
VAR YOK
1.evden ya da bağlandığı kişilerden ayrıldığında ya da böyle
bir ayrılık beklendiğinde yineleyici bir biçimde aşırı sıkıntı duyma () ()
2.bağlandığı başlıca kişileri yitireceğine ya da onların başına
bir iş geleceğine ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ()()
3. kötü bir olayın bağlandığı başlıca kişiden ayrılmasına yol açacağına
ilişkin sürekli ve aşırı bir kaygı duyma ( örn: kaybolacağı yada kaçırılacağı) () ()
4. ayrılma korkusundan ötürü sürekli olarak okula ya da başka
bir yere gitmek istememe ya da gitmeyi reddetme () ()
5. tek başına kalma evde bağlandığı başlıca kişiler olmaksızın kalma
ya da kendisi için önemli erişkinler olmadan diğer ortamlarda bulunma () ()
konusunda isteksizlik gösterme ya da bu konuda sürekli ve aşırı bir korku duyma
6. bağlandığı başlıca kişinin yakınında olmadan ya da evin dışında uyuma
konusunda sürekli bir isteksizlik gösterme ya da uyumayı reddetme () ()
7. ayrılma konusunda sürekli kabus görme () ()
8. bağlandığı başlıca kişilerden ayrıldığında ya da böyle bir ayrılık
beklendiğinde yineleyici bir biçimde fiziksel semptom yakınmaları
getirme ( baş ağrıları, karın ağrıları, bulantı ya da kusma gibi..) () ()
9. Bu durumun başlangıcının18 yaşından önce olması() ()
10. bozukluğun süresinin en az 4 hafta olması () ()
11. Bu bozukluk klinik açıdan önemli bir sıkıntıya ya da toplumsal okulda
ya da mesleki diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açması () ()
DEĞERLENDİRME:
•Ölçeğin 1 ile 8 maddeleri arasındanüçüne yada daha fazlasına “VAR” denmişse,
•Ölçeğin 9 ile 11 arasındaki maddelerine “VAR” denmişse, mutlaka bir uzmana baş vurun.
AYRILMA ANKSİYETESİNİBELİRLEMEK İÇİN SORULMASI GEREKEN AŞAMALI SORULAR: (Ölçek uygulandıktan sonra ölçekteki maddeler dışında sorulabilecek sorular)
SORU 1: çocuğunuzunayrılmayla ilgili sıkıntıları olduğunu ilk ne zaman fark ettiniz?
SORU 2: aile ilişkilerinizi çok yakın ilişkileri ve bağlılıkları olan bir aile biçiminde tanımlamaktamısınız?
SORU 3: çocuğunuz evden yada bağlandıkları kişilerden ayrıldıklarında yineleyici bir biçimde toplumsal çekilme gösteriyor mu?
SORU 4: (yaşına bağlı olarak)hayvan, canavar ya da karanlık, hırsızlık, dolandırıcılık fidyecilik v.b.korkuları oluyor mu?
SORU 5: ölüm ve ölme gibi belirgin takıntıları var mı?
SORU 6: okul reddi, okul başarısızlığı oluyor mu ?
SORU 7: kendisini kimsenin sevmediğinden ve kimsenin onunla ilgilenmediğinden yakınıyor mu?
SORU 8: zaman zaman ölmüş olma dileklerini dile getiriyor mu?
SORU 9: ayrılık anında aşırı bir düş kırıklığı olduğunda öfke gösteriyor mu?
SORU 10: ayrılığı gerçekleştiren ya da zorlayan kişiye vuruyor mu?
SORU 11: akşamları yalnız olduklarında olağan olmayan algısal yaşantılardan ( birilerinin odasına girdiğini görmek, kendilerine yaklaşan canavarlar ya da gözler olması ) söz ediyor mu?
SORU 12: sürekli isteyen bir çocuk mu?
SORU 13: sürekli saldırıyor mu?
SORU 14: sürekli ilgi gereksinimi istiyor mu?
SORU 15: çocuğunuzun bu durumuyla başa çıkmak için yaklaşımlarınız neler?
SORU 16: çocuğun aşırı istekleri anne baba huzursuzluğuna yol açıyor mu?
SORU 17: çoğunuzun bu durumu nedeniyle aile içi sürtüşmeler yaşaniyor mu?
SORU 18: çocuğunuz bazen de bilinçli uyumlu ve insanları mutlu etmeye istekli görünüyor mu?
SORU 19: fizik muayenelerinde somatik yakınmaları oluyormu?
SORU 20: sıklıkla depresif bir duygu durum sergiliyormu?
SORU 21: birinci dereceden kan bağı olan akrabalarda bu durum görülmekte mi?
SORU 22: annede panik bozukluğu var mı?
AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞUNDA YAPILMASI GEREKENLER-ÖNERİLER:
1) Tedavi çocuğun durumunun formulasyonuna dayanır.
2) Birlikte aile terapisi önemlidir. Aile bilgilendirilmesi önemlidir.
3) Gittleman -Klein 6 haftalık çift kör çalışmada 7-16 yaş separasyon anksiyete bozukluğu olan erkek ve kız çocuklarında imipraminle iyileşme bildirdiler.
4) Spesifik tedavi planı okula erken dönmeyi ve tedaviye öğretmenin tam katılımını içerir. Hastaların 2/3' ü veya daha fazlası iyileşir.
5) Okul reddinin davranış tedavisinde, klinisyen çocuğun okula geri dönüşünü tedrici (gradual) veya hızlı ( rapid) olarak planlayabilir.
6) Belli vakalarda okula tedrici dönüş gerekli olmasına rağmen, okula hemen dönüşünün sağlanması sekonder komplikasyonları azaltır. (King, 1989)
7) Çocuk okulda başarısız kalmaktan ve öz saygısını kaybetmekten korku duyabilir veya okuldan korku gerçek bir nedene bağlı olabilir. Ancak bu tip korkular, ayrılma anksiyetesi adı verilen durumlardan daha çok yüzeyseldir, geçicidir.
8) Korktuğu nesnelerin ortadan kalkması ile çocuk böyle bir korkudan kurtulabilir. Oysaki patolojik anne-çocuk ilişkilerinin söz konusu olduğu okul fobisi denilen durumda çözüm, ancak ilişkilerin düzeltilmesine bağlıdır.
9) Dikkatli bir gözlemle anne çocuk arasındaki bağımlılık farkedilebilir, çocuğun korkularının ayrılma anksiyetesi türünde olup olmadığı anlaşılır. Bu durumda genellikle annenin de psikolojik terapisi gerekir.
10) Çocuğu, tedavi yaklaşımında okula gitmediği için suçlamaktan kaçınılmalıdır. Bu durumun pek çok çocukta görülebildiği, tedavi edilebileceği anlatılmalıdır.