Demirtaş’ın Büyük Cami ile ilgili yazısı “2022 Şubat ayının üçüncü haftası hava güneşli, bahar kokusu geliyor. Malatya'dan Hendek'e geleli on gün oldu.  Sakarya - Hendek'te damadım, kızım ve biricik torunum Öykü ile beraberiz.

      Soğuk günlerin ardından Hendek'de bahar kendini göstermeye başladı. Meyve ağaçlarının dallarında tomurcuklar uyanmış bu günlerde sırası gelen ağaçlar çiçek açacak. Yaz mevsiminde geniş bağlarda, meralarda, yaylalarda beslenen sığırların, davarların kışın kapatıldıkları ahırlarda yavruları ile dışarıya bırakılmak için baharı bekliyor. Bahar havası tadında geçen bu günlerde güzel havanın keyfini çıkarmak için yaşlılar gençler, çocuklar dışarı çıkmışlar. Mahallenin arasında yürüyerek çarşı içindeki Büyük Camiiye yürüyerek gittim...

Caminin etrafında  3 - 4 yüz yıllık çınar ağaçları var.. Caminin  çevresi ilim ve sohbet ehlinin, vatandaşların uğrak yerlerinden biri olmuş,  Çınar ağaçları altında Kurtuluş Savaşında Şehit edilen Binbaşı Nedim Hendek ve arkadaşları adına bir anıt  dikilmiş.

Günümüzde güvercinlerle yoğun olarak meydanlarda ve cami avlularında karşılaşıyoruz.

Güvercinler, yetişkinler kadar çocukların da neşe kaynağı. Güvercinler insanları seviyor, insanlar da güvercinleri. Namaza gelen,  cemaat, bahçede oturanlar hayır işlemek için kuşları besliyor. Besin bulabilen kuşlar da diğer kuşlara haber veriyor ve cami avlusu sürü halinde bu güzel kuşlara yuva oluyor. Bir avuç yem kuşlara serpilirken,  kuşların kanat çırpınışını izledim. Yaşamda bir kuş gibi uçup gidiyor.

Cami avlusunda abdest almaya mahsus olmak üzere üstü geniş saçaklı kurşun levha  ile örtülü mermerden yapılmış sekizgen  şadırvan var.  Şadırvanda 24 musluktan abdest alınmaktadır.  Caminin,  dışarıdan, içeriden değişik açılardan,  anıtın, güvercinlerin fotoğraflarını çektim.

Geçmişi Orta Asya'ya dayanan ahşap camilerin, dünyada ilk defa Müslüman Türklerce inşa edildiğini bilinmektedir. Büyük Caminin çift kanatlı dış kapısının üzerinde mermer kabartmaya Osmanlıca yazılı yaldızla boyalı bir kitabesi var.

Kitabenin  Arap harfleri ile yazılmış metni şöyle;

ARAP HARFLERİYLE TÜRKÇE YAZILMIŞ YAZITIN METİNİ

Bir güzel câmi’-i dil-cû idi bu cây-ı ferah

Ma’bed-i dîn-i mübîn olmuştu sâl-i vüfûr

Ez-kazâ muhterik oldu dil-i uşşâk-mânend

Ne eser kaldı ne revnak ne safâ zevk ü sürûr

Çün değil vakti müsâ’id ola tecdîd-i binâ

Ye’s ile olmuş idi cümle gönüller meksûr

Dakk-ı bâb-ı kerem ü merhamete cür’et ile

İtdi âvâze-i in’âm-ı şehinşâh zuhûr

Ma’den-i adl ü sehâ hazret-i Sultân Mahmûd

Hayr-endîşe kerem-pîşe merâhim-mevfûr

Rahm idüp lutf ile ihsân-ı hümâyûn buyurup

Dil-güşâ oldu binâ muhkem ü ra’nâ ma’mûr

Bunda oldukça huzûr üzre edâ-yı makrûz

Kalb-i şâhânesini eylesün Allâh mesrûr

Evc-i eflâke urûc eyleye dâ’im yâ Rab

Pencgâh içre o sultâna du’â-yı cumhûr

Kıldı haddince dü târîh-i tamâmek A’lâm

Da’vî-i hayr-ı şehinşâh-ı zamâna me’mûr

Lutf-ı Şâh ile binâ oldı bu câmi’ rûşen  (1252/1836-37)

Düşdi a’lâ vü bihîn resm ile mânende-i nûr (1252/1836-37)

Çeviriyi arkadaşım  : "Araştırmacı / Mustafa Cansız, Antalya" yaptı.

***

      Tarihi Büyük Camii Osmanlı Klasik  mimarisi ile bodrum kat üzerine yığma tuğla olarak 1837 yıllarında yapılmış. Kubbesiz çatılı, ahşap kaplamalı tek minareli bir camidir. Camii 600 metrekare ve 1000 bin kişi cemaat almaktadır.

     T.C Kültür  Bakanlığı  Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurlu Başkanlığı kararı belgesinde "Sakarya Hendek ilçesinde bulunan ahşap Büyük Camii  hakkında  Eski eserler  ve Müzeler Müdürlüğünün 13.4. 1976  tarihi ve 2736  sayılı yazısı ile  caminin korunması gereken eserlerden olduğunu, onarım için Vakıflar Genel müdürlüğünce programa alınacak olması görüşüyle yıkılmayacağına karar verildi." yazıyordu.

Yıllar sonrada Bursa Anıtlar Müdürlüğü tarafından tadilatı tamamlanan Hendek Büyük Camii aslına uygun olarak Restorasyon  çalışmalarının tamamlanmasının ardından 7 Aralık 2018 tarihinde tekrar ibadete açılmış. Camiye giriş kuzey yönde yer alan çift kanatlı ahşap bir kapı ile sağlanır. Asma kata,  girişten son cemaat yerinin solunda, sağında bulunan ahşap merdivenlerden çıkılır. Son cemaat yerinden de çift kanatlı bir kapı ile caminin ana bölümüne girilir.

Caminin iç mekânından doğu batı doğrultusunda ahşap çerçeveli dikdörtgen şeklinde, dört küçük pencere son cemaat yerine açılmaktadır. Aydınlatma caminin dört bir yanındaki 44 pencereden sağlanmaktadır. Asıldıkları mekânın hacmiyle orantılı olan daire şeklindeki çok ampullü  asma avize göbek kısmından uzun zincirle tavana asılmış.

Caminin iç alanındaki çerçeveli hat levhalarında Allah, Muhammed, Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali yazıyor. Mihrap sade Tezyinatı yok.

Mihrabın sağında minber solunda kürsü yer almaktadır. Ahşap tavanlı olan ve bu tavanın ahşap desteklerle taşındığı cami örneklerinden. Müezzin mahfili, Minber, kürsü, asma kat, tavanların ahşap kısımlarını süslemek için kullanılan tezyinat, oyma veya kündekâri denilen küçük ve hendese şekillerde kesilmiş parçaların geçme olarak birbirlerine bağlanması suretiyle yapılmış tezyinatla süslenmiş...

Kaliteli, desen bakımından caminin iç mekanına uygun, özel  tasarımlı  kullanışlı kiremit renkli  saflı cami halısı zemine serilmiş. camiyi huzurlu ve rahatlatıcı bir etkiye sahip olmasına yardımcı olmuştur.

Caminin içi oldukça sade huzur içinde ibadette huşuyu artıran bir özellikte.

Yapıyı dıştan örten ahşap kırma çatıyı kaplayan kiremitler restorasyon sırasında yenilenmiştir.

    Her ne olursa olsun mimari yapılara kısaca tanıtıcı bir  levha yazılıp dışarıya asılması, hatta cami içinde de tanıtıcı bir yazı yazılıp duvara asılsa  güzel olmaz mı? Yurdumuzda gezdiğim yerlerde  bu konuda istisnalar dışında büyük bir eksiklik olduğunu görüyorum. Cumhuriyet dönemi mimari yapılarda fabrikalarda, garlarda, okullarda, resmi binalarda vb. neredeyse hiç tanıtıcı levha yok desem yeri var...

Hendek'e gelince Büyük Camii avlusunda musalla taşında bir tabut  görmüştüm. Onu görünce  yazdığım şiir

Hendek’te Büyük Cami

Hendek’te Büyük Cami avlusu,

Şadırvanında şakıyan su;

Göklere yükseliyor ezanlar

Ruhlara akıyor Kur’an sesi

Hendek’te Büyük Cami avlusu,

Musalla taşında bir tabut

İki kundak arasında bir hayat

Gözyaşları içinde son yolculuk…

Hendek’te Büyük Cami avlusu,

Asırlık çınarlar altında,

Bir anıt,

Şehit Binbaşı Mahmut Nedim Hendek…

Hendek’te Büyük Cami avlusu,

Genci, yaşlısı sohbette

Çaylar yudumlanmakta.

Hem hazanda, hem yazda

Hendek’te Büyük Cami avlusu,

Güvercinler başına eğerek “Hû hû”

Kanat vurup uçuyorlar

Bayrak tepeye…

Fikri DEMİRTAŞ

15.01.2018 Hendek / Sakarya