Hendek’te CHP İlçe Yönetim kurulu üyesi Opr.Dr. Ahmet Muhtar Kırval 1845 yılı Hendek’te sosyoekonomik gezinti yapmasına neden olan Tarihçi Dr.Murat Cebecioğlu’na teşekkür ederek o yıllarla ilgili bir yazı yazdı.
Opr.Dr. Ahmet Muhtar Kırval yazısında “Tarihçi Dr.Murat Cebecioğlu’nun 1845 Osmanlı vergi defterlerini bugünün Türkçesine çevirip,Hendek Belediyesinin kültür yayını olarak bastığı kitap sayesinde o dönemin Hendeğiyle ilgili bir çok şeyi öğrenmiş olduk.Tevatür olarak kulaktan kulağa duyduğumuz bir çok bilginin doğrusunu öğrenmiş olduk.Öğrendiklerimiz
1-O zaman ki mahalle sistemi bugünkü ile aynı değil.Bir mahalle mescit etrafında toplanmış bir grup evden oluşuyor.Hendek’te o dönem de 11 mahalle mevcut.
2-O dönemde 244 adet vergi mükellefi var.Ağırlığını ziraatçı olan mükellefler oluştururken,ikinci sırada hancı,berber,terzi ,bakkal,ekmekçi gibi esnaflar oluşturuyor.Sekban yani yeniçeri askeri,bostancı yani polis,yeniçerilikten sonra kurulan asakiri mansuriye yani düzenli ordudan sancaktar gibi rutbeli emekli askerler bu listede mevcut.Yani o zamanlarda Hendek gelen memurların yerleştiği bir yer.
3- İlginç olan yerli Türk diye bildiğimiz çoğu halen ilçemizde yaşayan ailelerin o zaman da kayıtlı olduğu anlaşılıyor.Çoğu Kırım kökenli olan bu ailelerin arkasından Arap Kökenli yurttaşlar yer almaktadır.1845 yılında Hendek’te Laz,Gürcü,Abaza,Çerkezler henüz yoklar.Bu gruplar 1876 Osmanlı Rus savaşından sonra ilçemize geliyorlar ama Kırım kökenliler 1852 Kırım savaşından önce de varmışlar.
4-En dikkat çekici olan da 1890 Nufus sayımında Hendek ,Akyazı ve Köyleri 13.000 iken 1800 ermeni,300 Rum nufusu varken 1845 de tek Hıristiyan mükellef olmamasıdır.Çünkü 1845 yılında Hıristiyan-Müslüman oranının yakın olması gerekir.Belki de ayrı bir defterde tutuluyor olabilirler.
5-O zaman ki vergi şampiyonlarına gelince Çorbacı mahallesinden El Hac Halim efendi 2500 Kuruş,Dereboğazı Mahallesinden Eminoğlu Hacı Ahmet 1750 Kuruş,Balıklı Mahallesinden Hacıoğlu Ahmet 2000 Kuruş,Yeşiller mahallesinden İmamoğlu Osman 2500 kuruş,Komarlar mahallesinden Çil Ali Oğlu Hacı Mustafa 1800 Kuruş ile yine Komarlar mahallesinden Uzun Mustafa Oğlu İsmail 2000 kuruş ile vergi ödeme şampiyonu olmuşlar.
6-1890 istatistiğinde 875 kişi görülen Kıpti vatandaşlardan bu listede 6 vergi mükellefi var.Semercilik,sepetçilik yaptıkları anlaşılmaktadır.Ağırlıkla Yeşiller mahallesinde ve az sayıda Başpınar mahallesinde oturmaktadırlar.
7-1845 yılına döndüğümüzde çoğunlukla ziraatçi köylülerden oluşan az sayıda esnaf,asker ve memurlardan oluşan bir vergi mükellef tabanı mevcut.Sadece sanayi sayılabilecek bir un değirmencisi mevcut.O yıllarda çok geçerli olan ipek ve ipekböcekçiliği,ayakkabı üreticiliği,demircilik,inşaat ustalığı gibi üretici sanatların tamamının Ermeni vatandaşlar tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır.Bu da Osmanlı’nın son döneminde oluşan genel ekonomik tabloya uygun bir görüntüsüdür.Bu kayıtlara bakarak 1845 Hendeğinin sosyoekonomik görüntüsünü izlemeye çalıştım.Böyle bir gezinti yapmama vesile olan Tarihçi Dr.Murat bey’e teşekkür ederim.
